Hadrianapolis Antik Kenti ise Budaklar, Büyükyaylalar, Çaylı ve Beytarla köylerini içine almaktadır, özellikle Budaklar Köyü'nde, Hacı Ahmetler Mahallesi'nde kentin kalıntıları yoğunlaşmış ve bu mevki "Viranşehir" olarak anılmaktadır.
Klasik antik çağlar
Kuzeybatı Anadolu'nun klasik antik çağlardaki sosyo-ekonomik yapısı, kültür tarihi ve arkeolojisi konusunda yeterince araştırma yapılmamıştır, bu nedenle Hadrianapolis Kenti kalıntıları pek bilinmemektedir. Kentin gerçek anlamda birden fazla merkezi bulunmaktadır, ve bunlardan birinde Roma dönemine ait kalıntılar yoğunlaşmaktadır. Bu bölge, kaya yüzüne oyulmuş bir aedicula ile karakterize edilen bir kutsal alandır. Ayrıca, kentin Roma dönemine ait mimari kalıntıları sınırlıdır, ancak erken Bizans dönemine ait kalıntılar daha fazladır. Kent içinde üç adet erken Bizans kilisesi kalıntısı bulunmaktadır, bunlardan ikisi kaçak kazılar sonucu gün yüzüne çıkmıştır. Ayrıca, kentteki bir sarnıç kalıntısı hala tonozları ile ayakta durmaktadır. Kentin Roma ve Bizans dönemi mimari dokusuna ait bloklar, ilçenin çeşitli yerlerinde kullanılmak üzere devşirme olarak kullanılmıştır. Bu devşirme malzemenin belgelenmesi ve korunması için proje kapsamında girişimde bulunulması gerekmektedir.
Antik yerleşim, özellikle üç adet kilise kalıntısının yoğunlaştığı alanda bulunmaktadır. Bu kiliselerin tamamı 6. yüzyıla tarihlenmektedir. En eski kilise ise Eskipazar'ın 2 kilometre batısında, kent çıkışında bir mevkide inşa edilmiştir. 2003 yılından bu yana yapılan çalışmalarda, 15 x 23.5 metre ebatlarındaki kilisede dört önemli mozaik bulunmuştur. Bu mozaiklerde kadın, erkek, hayvan ve meyve figürleri bulunmakta olup, dikkat çeken bir özellik ise üzerlerinde Hristiyan inancına göre cennetteki dört nehir olan "Phison," "Geon," "Euphrates" (Fırat) ve "Tigris" (Dicle)'in personifikasyonu ve adlarının bulunmasıdır. Bu tür bir kompozisyona Anadolu'da şimdiye kadar rastlanmamıştır.
Detay bilgiler
Kilisenin tabanındaki mozaikli alanda, aynı zamanda bir adak yazıtı da bulunmaktadır. Bu yazıtta, "Sadık saray muhafızı Himerios ile pek onurlu ve değerli Valentina'nın adağıdır" ifadesi yer almaktadır. Himerios adı üzerine yapılan araştırmalar, bu ismin bir "Skholarios" yani İmparatorluk muhafızı olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca, bu ismin filolojik ve prosografik olarak sadece 6. yüzyılda görüldüğü tespit edilmiştir. Himerios'un Valentina ile evli olabileceği düşünülmektedir. Ancak, mozaik yazıtında bir verbum bulunmamaktadır, bu da yazıtın devamının başka bir yerde olabileceği ihtimalini akla getirmektedir.
Mozaikler, 2003 yılında hava koşullarından etkilenmemeleri için geçici bir örtüyle kapatılmıştır. Kilisede yapılan detaylı incelemelerde fark edilen diğer bir önemli detay ise atrium duvarının en alt taş sırasındaki iki taşın dış yüzünde en az 10 satırlık Yunanca yazıtın bulunmasıdır. Bu yazıt, "damnatia memorae" şeklinde kazınmış olsa da yazılar hala okunabilir durumdadır. Ayrıca, kilise giriş kapısında tabana gömülü tabula ansata şeklinde bir yazıt da mevcuttur ve bu yazıtta "Burada anısı azizler arasında yer alan Iordannes yatıyor" ifadesi bulunmaktadır.
