Santa, üç ayrı yamaç üzerine kurulu olup, Santa Yanbolu Deresi'nin doğduğu vadilerle birbirinden ayrılmıştır.
Önemli sanat dalları
Bölgedeki yerleşimler, çevrede çıkan madenlerin etkisiyle demircilik ve gümüşçülük gibi önemli sanat dallarına ev sahipliği yapmıştır. Osmanlı Devleti'nin maden çalışanlarına ve ticaret erbabına sunduğu vergi kolaylıkları ve muafiyetler, madenlerin işletildiği dönemde bölgeye çevre köy ve illerden, özellikle Ortodoks Hristiyan (Rum) Osmanlı vatandaşlarının yoğun göç etmesine neden olmuştur.
Bu göç dalgası ve madenlerin etkisiyle bölgede yaşanan refah, ancak 18. ve 19. yüzyıllarda madenlerin kapanması ve sosyal-idari sorunların başlamasıyla son bulmuştur. 1500-1800 döneminde önemli bir madenci yerleşimi olan bölge, 1923 yılında gerçekleşen nüfus mübadelesi ile terk edilmiştir.
Kültürel miras
Nüfus mübadelesi sırasında Santa bölgesi toplanma yeri olarak kullanılmış, ancak mübadele sonrasında boşaltılan arazi ve binalara çevre köylerden gelen sakinler yerleşmiştir. Böylece, bölgenin geçmişteki madencilik ve ticaret faaliyetlerinden kaynaklanan zengin kültürel mirası, yeni sakinlerin yaşamına katkı sağlamıştır.
Günümüzde Santa Harabeleri, tarihi geçmişi ve doğal güzellikleriyle bölgeye özgü bir turistik potansiyele sahiptir. Ziyaretçiler, bölgenin tarihini keşfederken, atıl durumdaki eski maden alanları ve tarihi binalar aracılığıyla geçmişe bir yolculuk yapabilirler.
