Parmaksız Kale Höyük Erzurum’un Hınıs ilçesinin 8 kilometre kuzey doğusunda yer alıyor. Orta Demir Çağı(Urartu) Orta Tunç Çağı (Karaz Kültürü) olmak üzere üç farklı kültür katmanı bulunuyor.
Arkeolojik çit çerçevesi Rituel alanı, kale, yamaç alanı ve karşı yamaç olmak üzere 4 ana yerleşkeden oluşuyor. Şu ana kadar 6 farklı üniversiteden 21 ekip üyesinin katkı sunduğu Doğu Anadolu’daki Parmaksız Kale Höyük çalışmalarında 5 Bin yıllık Erken Tunç Çağı katmanında Karaz medeniyetinin ölü gömme geleneklerini ve mezar tiplerini aydınlatacak önemli kanıtlar elde edildi.
2025 kazı çalışmalarına höyüğün Güney yamacında ve karşı yamaç alanına, tarihi alana ilk çapa vuruşuyla başlandı.
Kazı Başkanı Doç. Dr. Umut Parlıtı, yaklaşık 5 bin yıl öncesine uzanan anıtsal bir kaya petroglifi üzerinde panel içerisine oyma tekniği ile işlenmiş insan ve hayvan betimlemelerinin ve söz konusu anıtın zamanında şehrin ve mezarlığın giriş kapısında durduğunu insanları ve medeniyetin mezarlarını kötülüklerden koruyacağına inanıldığını belirtti.
Kazı Başkanı Parlıtı, kazı alanının Güney kesiminde yaklaşık 5 bin 200 yıl öncesine kadar uzanan Karaz medeniyetine ait mezarların ve bir metreyi bulan tabakalanmanın Anadolu arkeolojisine katkılar sunacağını da aktardı.
Kültür ve turizm bakanlığı, Erzurum valiliği, Atatürk üniversitesi, Hınıs kaymakamlığı, Hınıs belediyesinin destekleriyle kazı çalışmaları yürütülmektedir. Cumhurbaşkanlığı kararlı kazı statüsünde olan kazı çalışmalarının Eylül ayı itibariyle Kültür ve turizm bakanlığı tarafından "Geleceğe Miras Projesi" tarafından da desteklenmeye başlandı. Yöre halkı için de gelir kapısı olan kazı çalışmaları uluslararası yayınlarla da dünya bilimine katkı sunuluyor.
Yapılan çalışmalarda Karaz medeniyetine ait taş çevrili, taş sanduka ve oda mezarların olduğu belirlenmiştir. Mezar mimarisiyle birlikte çok sayıda tunç, taş, kemik ve pişmiş toprak taşınabilir eser ülkemizin kültürel tarihine kazandırıldı.
