Yaklaşık 2 bin 500 yıl önce Çinli Şair Kuan Tzu, “ Bir yıl sonrasıyla düşündüğün, tohum ek…On yıl sonrasıysa düşündüğün ağaç dik…Yüzyıl sonrasıysa düşündüğün halkı eğit o zaman… Birisine balık verirsin, doyar bir defa… Balık tutmayı öğret, doysun ömür boyunca…” diyor. Yüzyılların ötesinden, işin sırının “insanı eğitmek” olduğunu hepimize duyuruyor.
İnsan eğitmenin kalkınmadaki etkileri üzerine çok sayıda araştırma yapılıyor. Araştırmalar, insanı yetiştirmenin yeraltı ve yerüstü kaynaklarından, insan eliyle yapılan fiziki sermaye stokundan, bilim ve teknik birikimlerden, kapsayıcı kurumlardan daha etkin olduğu z sonucuna varıyor.
Bandırma, Gönen ve Manyas yöresinde üretimdeki gelişmeleri incelerken, yöreyi iyi bilen arkadaşlarımız ısrarla Cumhuriyet Köyü’nü görmemi önerdi.
Cumhuriyet Köyü’ne gidince, zihnim önce Kayseri’de Hisarcık Bağları’ndaki yapılar arasında dolaştı. Sonra Akseki’de Ormana’daki konutların yansıttığı zenginlikleri düşündüm. Birden çok ötelere Almanya’da Neuss köylerine, Barreştain’e kadar zihinsel yolculuklar yaptım.
Bütün içtenliğimle söylemeliyim ki, Cumhuriyet Köyü’nün anımsadığım yerlerin hiçbirinden geri kalan bir yanı yok…
Cumhuriyet Köyü’nün sakinleri 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında Murgul’un köylerinden göçüp yöreye yerleşen insanlar. Unutulan Büyük Göç’le başlayan ve köydeki gelişmeye uzanan söyleşi yapıyoruz köyün aydınlık, ferah kahvesinde eski hemşehrilerimle.
Eğitimin ekonomik gelişmedeki çarpan etkisini anlamak isteyenler mutlaka Cumhuriyet Köyü’nü görmeli… Köy Enstitaüleri- odaklı toplumsal gelişme için birçok araştırma kitabından daha çok şey örenebilirler birkaç saat içinde.
Köy Enstitüleri kurulunca Balıkesir İl Milli Eğitim Müdürlüğü öğrenci toplaması için ilköğretim müfettişleri gönderiyor köylere. Köylüler çocuklarını vermek istemiyor. Edincik’de oturan Fuat Ertekin’in telefonda bana anlattığına göre, köylüleri uyarıyor görevlendirilen müfettiş :”Bugün ben siz yalvarıyorum, dört yıl sonra siz bana yalvaracaksınız, ama çocuklarınızın hepsini okula almamın imkanı olmayacak. Bu yol size kapandığı zaman değerini anlayacaksınız!”.
Cumhuriyet Köyü’nden M. Şevki Gülümser, Fikri Gülümser, Nazmi Akdeniz, Asım Akdeniz, Fehmi Aras, Fuat Ertekin, Yusuf Çoşkun ve Süleyman Kara Savaştepe Köy Enstitüsü’de gidip bitirenler… Bugün generalinden hâkimine, öğretmeninden bankacısına çok sayıda insan var Cumhuriyet köyü kökenli…
Okulun, eğitim ve öğretimin “kalkınmada çarpan etkisini gözle görmek isteyenler” bir fırsat yaratıp Manyas’ın üç kilometre yukarısındaki Cumhuriye Köyü’nü görsün. Hep birlikte ne yapmamız gerektiğini bir de Köy Enstitüleri ve Cumhuriyet köyü penceresinden bakarak değerlendirsin.
Görmek öğrenmenin etkili yallarından biridir…Eğitimin önemi ilgi menziline girenlerin Cumhuriyet Köyü’de bir iki saat zaman harcaması, önemli bir entelektüel sermayeye dönüşebilir.